મુસ્લિમો માટે મક્કા અને મદીના મહત્વપૂર્ણ છે, તેવી જ રીતે તેમના મંદિરો પણ હિન્દુઓ માટે મહત્વપૂર્ણ છે.
હું મુસ્લિમોને વિનંતી કરું છું. ઘણા સમય પછી ખુશીનો પ્રસંગ આવ્યો છે. 22 જાન્યુઆરીએ રામ મંદિરના ઉદ્ઘાટનની આ ક્ષણને અપનાવો અને જો તમે રામ મંદિરમાં ન જઈ શકો તો તમારા ઘરે દીવો પ્રગટાવીને ઉજવણી કરો.
22 જાન્યુઆરીએ અયોધ્યામાં રામ મંદિરનો અભિષેક થવાનો છે. આને લઈને સમગ્ર દેશમાં ઉજવણી અને ઉત્સાહનો માહોલ જોવા મળી રહ્યો છે. દિવાળીની જેમ અયોધ્યામાં પ્રાણ પ્રતિષ્ઠાનો દિવસ ઉજવવાની તૈયારીઓ ચાલી રહી છે. આજે રામ મંદિરનું સપનું સાકાર થઈ રહ્યું છે, તેની પાછળ ઘણા મહત્વપૂર્ણ પાત્રો છે. આવું જ એક નામ છે પદ્મશ્રી ડૉ. કે.કે. મુહમ્મદ, ભારતીય પુરાતત્વ સર્વેક્ષણના ભૂતપૂર્વ ડિરેક્ટર, જેઓ વિવાદિત માળખાના ખોદકામમાં સામેલ હતા. હકીકતમાં, 1990માં કેકેએ જાહેરમાં કહ્યું હતું કે ખોદકામમાં રામ મંદિરના પુરાવા મળ્યા છે.
ડૉ. કે કે મોહમ્મદ એક વેબસાઈડ India.com સાથેની ખાસ વાતચીતમાં જણાવ્યું હતું કે આ ઘટના વર્ષ 1990ની છે. તે સમયે મેં નિવેદન આપ્યું હતું. જે સાચું હતું. તે સમયના તમામ માર્ક્સવાદી ઈતિહાસકારો પુરાતત્વવિદો ન હતા. તે સમયે ખોદકામ દરમિયાન અયોધ્યા મંદિરમાંથી જે પણ મળ્યું હતું. આ લોકોએ તેમના વિશે ખોટા નિવેદનો આપ્યા હતા. તેમણે કહ્યું કે પુરાતત્વવિદ્ બી.બી.લાલ બ્રજ બસી લાલના નેતૃત્વમાં મંદિરમાં થયેલા ખોદકામમાં મંદિર સંબંધિત કોઈ સામગ્રી મળી નથી. તકનીકી રીતે મારું નિવેદન ખોટું અને સાચું બંને હતું. સામે કશું બોલી શકતો નથી પણ હા, ક્યારેક આપણે સાચું બોલી શકતા નથી. કારણ કે સરકારી નોકરીના પણ પોતાના નિયમો હોય છે. બીબી લાલે કહેવાતા માર્ક્સવાદી ઈતિહાસકારને ખોટો સાબિત કર્યો અને કહ્યું કે એવું નથી. મંદિરના ખોદકામ દરમિયાન અમને ઘણી સંબંધિત સામગ્રી મળી છે અને મસ્જિદની નીચે એક મંદિર હતું. ઘણા લોકો તેમના નિવેદન સાથે સહમત ન હતા. પણ મેં તેને ટેકો આપ્યો. જે સાચું હતું. મેં કહ્યું કે મંદિરમાંથી ખોદકામ દરમિયાન અમને ઘણી વસ્તુઓ મળી છે. અલીગઢ યુનિવર્સિટી અને જેએનયુની તમામ હરીફ ટીમો. તેમાંથી કોઈ પુરાતત્વવિદો નથી, માત્ર ઇતિહાસકારો છે. તેમાંથી કોઈને કંઈ ખબર નથી. તે સમયે કોઈએ સ્થળની મુલાકાત લીધી ન હતી અને કંઈપણ જોયું ન હતું. આ ફક્ત તેમનો પોતાનો અભિપ્રાય છે જે ખોટો છે.
મેં કહ્યું – મુસ્લિમો માટે જેટલું મક્કા અને મદીના મહત્વપૂર્ણ છે, રામ જન્મભૂમિ હિંદુઓ માટે એટલી જ મહત્વપૂર્ણ છે. તેથી અહીં મંદિર બનાવવા માટે મુસ્લિમોએ પોતે આગળ આવવું જોઈએ. જે લોકો મંદિરનો બિનજરૂરી વિરોધ કરી રહ્યા હતા. અંગ્રેજી અખબારમાં કંઈપણ લખતા. કારણ કે કોઈએ તેનો જવાબ આપ્યો ન હતો, તેથી લોકોએ તેને સત્ય તરીકે સ્વીકાર્યું. મારા આ નિવેદનથી બધાની બોલતી બંધ થઈ ગઈ. આ પ્રથમ વખત હતો જ્યારે તેને યોગ્ય જવાબ મળ્યો હતો. આ પછી તે વધુ કંઈ બોલી શક્યો નહીં.
એક વાત હું સ્પષ્ટ કરવા માંગુ છું કે 1977માં જે ખોદકામ થયું હતું તે ઈતિહાસકાર પ્રોફેસર બીબી લાલના નેતૃત્વમાં થયું હતું. હું તેની ટીમમાં હતો. તે સમયે, જ્યારે અમે મસ્જિદની અંદર ગયા, અમે જોયું કે ત્યાંના તમામ સ્તંભો અમને મંદિરમાં બનેલા સ્તંભો જેવા દેખાય છે. તેમાં અષ્ટમંગલ પ્રતીકો હતા. હિન્દુ ધર્મમાં, અષ્ટમંગલ પ્રતીકને આઠ શુભ ચિહ્નો અથવા પ્રતીકોનો પવિત્ર સમૂહ માનવામાં આવે છે. તેમાં પૂર્ણ કલશ છે. હિંદુ ધર્મ અનુસાર, તમે કોઈપણ આચાર્ય અથવા મહાન ઋષિ અને સંતનું સન્માન કોઈ માળા અથવા ફૂલોથી કરીને નહીં પરંતુ તેમને સંપૂર્ણ કુંભ આપીને કરી શકો છો. અમને આ સંપૂર્ણ કલશ અયોધ્યા મંદિરમાં મળ્યો. ત્યાં અમને કેટલાક દેવી-દેવતાઓની કૃતિઓ પણ મળી. તેને બહાર કાઢવાનો પ્રયાસ પણ કરવામાં આવ્યો હતો.
-તે સમયે આજના જેવી ટેક્નોલોજી નહોતી. તમે મારું કેવી રીતે કર્યું, શરૂઆતમાં મંદિરના કયા ચિહ્નો મળ્યા?
ખોદકામ દરમિયાન, બીબી લાલે જોયું કે થાંભલાને મજબૂત કરવા માટે જે પાયા બનાવવામાં આવ્યા હતા તે પણ ત્યાંથી બહાર આવવા લાગ્યા હતા. ઘણા શિલ્પો જે ફક્ત મંદિરમાં જ જોવા મળે છે તે પણ ત્યાં મળી આવ્યા હતા. આનાથી સ્પષ્ટ થયું કે પહેલા અહીં મંદિર હતું અને પછી તેની ઉપર મસ્જિદ બનાવવામાં આવી હતી. આ 1976-77નો સમય હતો. અમે કહ્યું જે સાચું હતું. તે જ ક્ષણે હું બીબી લાલના સમર્થનમાં ઉભો હતો. જો કે એક સરકારી કર્મચારી તરીકે મારે કોઈ નિવેદન ન આપવું જોઈતું હતું.
પરંતુ પુરાતત્વવિદ્ હોવાને કારણે મારે આ કરવાનું હતું. મુસ્લિમ પુરાતત્વવિદ્ હોવા છતાં મેં આવું નિવેદન કર્યું હોવાથી વિવાદ સર્જાયો હતો. મારો પ્રોબેશન પિરિયડ પૂરો થયો ન હોવાથી મને તે સમયે નોકરીમાંથી કાઢી મૂકવામાં આવ્યો હોત. મને નોટિસ વિના બરતરફ કરી શકાયો હોત. પરંતુ મારી હમણાં જ ટ્રાન્સફર કરવામાં આવી હતી. મદ્રાસ થી ગોવા. મારી સામે કોઈ મોટી કાર્યવાહી કરવામાં આવી નથી. હું બચી ગયો
ખોદકામ દરમિયાન તમે કયા પુરાવા જોયા જેનાથી તમને વિશ્વાસ થયો કે આ મંદિર છે અને મસ્જિદ નથી?
મેં હમણાં જ તમને જે ચિહ્નો કહ્યું તે પ્રારંભિક હતા. બાદમાં અમને અધિકૃત સંકેતો મળ્યા. તે પછી બીજું ખાણકામ થયું, જે પુરાતત્વવિદ્ બીએન મણિના નેતૃત્વમાં કરવામાં આવ્યું હતું. અલ્હાબાદ હાઈકોર્ટના હસ્તક્ષેપ બાદ આ ખાણકામ થયું હતું. આ ખોદકામમાં અમને ઘણું મળ્યું. આમાં અમે 50 થી વધુ થાંભલાઓના તૂટેલા પાયા શોધવાનું શરૂ કર્યું. ખરેખર આ બહુ મોટું મંદિર હતું. અમને મંદિરને લગતી ઘણી સામગ્રી મળવા લાગી. અમને ત્યાંથી અમલકા (જેમાં સામાન્ય રીતે શિખરા અથવા હિન્દુ મંદિરના મુખ્ય ટાવરની ટોચ પર બેઠેલી કિનાર પર પટ્ટાઓ હોય છે) જોવા મળે છે. અમને ત્યાંથી અભિષેક પરનાલા પણ મળ્યો. જે ક્યારેય મસ્જિદમાં ન મળી શકે.
આ સિવાય અમને એક શિલાલેખ મળ્યો, જેમાં સ્પષ્ટ લખેલું હતું કે તે મહાવિષ્ણુને સમર્પિત છે જેમણે બાલીનો વધ કર્યો હતો. પછી તેઓ કહે છે કે કોણે 10 માથાથી માણસની હત્યા કરી. આ તમામ પુરાવાઓ જોવા માટે મેજિસ્ટ્રેટની પણ નિમણૂક કરવામાં આવી હતી. આ ખોદકામનું પરિણામ તમારી સામે છે.
તમે ઘણા મંદિરો ફરીથી બનાવ્યા છે. કેવો અનુભવ રહ્યો છે. મુસ્લિમ હોવા છતાં તમે કેવા પ્રકારની લાગણીઓ અનુભવી?
પુરાતત્વવિદોને કોઈ જાતિ કે ધર્મ હોતા નથી. જે મળે તે. જે પણ થશે. તે સત્ય કહેશે. મેં 120 થી વધુ મંદિરોનું પુનઃનિર્માણ કર્યું છે. બહુ ઓછા લોકો આટલું કામ કરી શક્યા હશે. હું જ્યારે પણ કામ કરું છું ત્યારે મારા દિલ અને દિમાગમાં એક વાત રહે છે કે જ્યારે મુસલમાન ભારતમાં આવ્યા ત્યારે તેમણે ઘણા મંદિરો તોડી નાખ્યા હતા. તે એક સમય હતો. તે 12મી સદી હતી. તેણે ભૂલો કરી. મને ખ્યાલ છે કે તેણે ખોટું કર્યું છે. હવે ભગવાને મને પસ્તાવો કરવાની તક આપી છે. ભૂલો થઈ હતી. હું સહમત છુ. પરંતુ હવે આ ભૂલોનું પુનરાવર્તન ન થવું જોઈએ. ન તો હિંદુઓ તરફથી અને ન તો મુસ્લિમો તરફથી. આપણે હંમેશા ઈતિહાસમાંથી બોધપાઠ લેવો જોઈએ. હું હંમેશા મુસ્લિમોને કહું છું. જેમ કે શ્રી રામની જન્મભૂમિ અયોધ્યા બની ગઈ. મુસ્લિમોએ પણ કૃષ્ણ મંદિરની જગ્યા છોડી દેવી જોઈએ. જેમ મક્કા અને મદીના મુસ્લિમો માટે મહત્વપૂર્ણ છે, તેવી જ રીતે તેમના મંદિરો પણ હિન્દુઓ માટે મહત્વપૂર્ણ છે. મુસ્લિમોએ સમજવું જોઈએ કે ભારત ધર્મનિરપેક્ષ દેશ છે. તેઓએ ઘણી જગ્યાએ સમાધાન પણ કરવું જોઈએ.
સુપ્રીમ કોર્ટના નિર્ણય બાદ હવે ભવ્ય રામ મંદિરનું નિર્માણ થઈ રહ્યું છે. PM નરેન્દ્ર મોદીના ઉદ્ઘાટન વિશે તમારું શું કહેવું છે?
આ દેશની 500 વર્ષથી ખૂબ લાંબી લડાઈ છે. અમે રામ મંદિર બનાવવામાં સફળ રહ્યા. આ એક સર્વોચ્ચ ક્ષણ છે. મારા જીવનની પણ. મને આ લડાઈમાં બહુ નાની ભૂમિકા ભજવવાની તક મળી છે. હું મુસ્લિમોને પણ આ જ વિનંતી કરું છું. તમે પણ આ ક્ષણને ભેટી લો અને જો તમે જઈ શકતા નથી તો તમારા ઘરે દીવો પ્રગટાવીને આ ખુશીમાં સામેલ થાઓ.
