ASI અધિકારીઓને પણ તપાસ માટે કે નિરીક્ષણ માટે મસ્જિદમાં પ્રવેશવાની પરવાનગી આપવામાં આવતી નહોતી. ઘણા વર્ષો સુધી ASI પર નિરીક્ષણ માટે પ્રતિબંધ લાદવામાં આવ્યો હતો.
Jama Masjid-Harihar Temple Controversy: ભારતીય પુરાતત્વ સર્વેક્ષણ (ASI) એ સંભલની શાહી જામા મસ્જિદ અંગે કોર્ટમાં એફિડેવિટ દાખલ કરી છે, જ્યાં એક સર્વે દરમિયાન ગયા રવિવારે હિંસા ફાટી નીકળી હતી. ASIના અધિક્ષક પુરાતત્વવિદ વીએસ રાવતે દાખલ કરેલા આ સોગંદનામાંમાં (Affidavit) અનેક બાબતો સામે આવીને ઊભી રહી છે. સોગંદનામામાં મસ્જિદમાં ગેરકાયદે બાંધકામની વાત કરી છે.
સૌથી મહત્વની બાબત તે છે કે, વર્ષ 1920માં સંભલની વિવાદિત જામા મસ્જિદને ‘સંરક્ષિત સ્મારક’ ઘોષિત કરવામાં આવી હતી. તેમ છતાં મસ્જિદ કમિટીએ નિયમોથી ઉપરવટ જઈને વારંવાર તેના માળખામાં બદલાવ કર્યા છે. જે સ્પષ્ટ રીતે ઐતિહાસિક તથ્યો સાથે છેડછાડ અથવા તો તેને છુપાવવા તરફ ઈશારો કરે છે.
ASIએ કહ્યું કે ગેરકાયદે બાંધકામને કારણે મસ્જિદનું મૂળ સ્વરૂપ બદલાઈ ગયું છે. ASIએ જણાવ્યું કે મુખ્ય ગુંબજની છતની પાછળની બાજુએ નવું બાંધકામ કરવામાં આવ્યું છે. મધ્ય કમાનની ઉપર ત્રણ શિખરો સ્થાપિત કરવામાં આવ્યા છે. તેમાં એમ પણ કહેવામાં આવ્યું છે કે નવા બાંધકામને લઈને ASI દ્વારા જામા મસ્જિદની કમિટી સામે રિપોર્ટ પણ દાખલ કરવામાં આવ્યો છે. વારંવાર બદલાવની આ પ્રક્રિયાને લઈને ASIએ સ્થાનિક પોલીસ સ્ટેશનમાં FIR પણ નોંધાવી હતી.
ઘણાં વર્ષો સુધી ASI પર નિરીક્ષણ માટે પ્રતિબંધ લાદવામાં આવ્યો હતો
એફિડેવિટમાં કહ્યું કે AS અધિકારીઓને તપાસ માટે કે નિરીક્ષણ માટે પણ મસ્જિદમાં પ્રવેશવાની પરવાનગી આપવામાં આવતી નહોતી. ઘણાં વર્ષો સુધી ASI પર નિરીક્ષણ માટે પ્રતિબંધ લાદવામાં આવ્યો હતો. તેઓએ કહ્યું કે 1920 થી આ મસ્જિદની જાળવણી અને જાળવણીની જવાબદારી અમારી છે. તેમ છતા અમારી ટીમને મસ્જિદમાં પ્રવેશતા અટકાવવામાં આવે છે. તેથી, હાલમાં, અમારી પાસે વર્તમાન ફોર્મ વિશે માહિતી નથી.
ASIએ કોર્ટને જણાવ્યું કે જ્યારે પણ ટીમ મસ્જિદનું નિરીક્ષણ કરવા ગઈ ત્યારે વાંધો ઉઠાવવામાં આવ્યો અને તેને આગળ જતા અટકાવવામાં આવ્યો. જેના કારણે એએસઆઈ પાસે હાલમાં મસ્જિદ પરિસરમાં થયેલા આંતરિક બાંધકામ અંગે કોઈ માહિતી નથી. ASIએ 1998માં આ મસ્જિદની મુલાકાત લીધી હતી. છેલ્લી વખત ASI અધિકારીઓની ટીમ સ્થાનિક વહીવટીતંત્ર અને પોલીસના સહયોગથી આ વર્ષે જૂન 2024માં મસ્જિદમાં પ્રવેશવામાં સફળ રહી હતી.
મસ્જિદ પરિસરમાં પ્રાચીન ઈમારતો અને પુરાતત્વીય અવશેષોના સંરક્ષણ અધિનિયમ 1958ની જોગવાઈઓનું ઉલ્લંઘન થઈ રહ્યું છે
ASIએ કહ્યું કે તે સમયે ઘણા વધારાના બાંધકામના કામો જોવા મળ્યા હતા. તેમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે મસ્જિદ પરિસરમાં પ્રાચીન ઈમારતો અને પુરાતત્વીય અવશેષોના સંરક્ષણ અધિનિયમ 1958ની જોગવાઈઓનું ઉલ્લંઘન થઈ રહ્યું છે. પરંતુ જ્યારે પણ ASIની ટીમ મુલાકાતે જતી ત્યારે તેને રોકવાની સાથે સ્થાનિક લોકોએ દર વખતે પોલીસને ફરિયાદ પણ કરી હતી. ASIએ આ હેરિટેજ મસ્જિદમાં ગેરકાયદે બાંધકામ માટે જવાબદાર લોકોને કારણદર્શક નોટિસ પણ ફટકારી હતી.
ASIએ પોતાના સોગંદનામામાં કહ્યું છે કે મુખ્ય મસ્જિદ બિલ્ડિંગની સીડીઓની બંને બાજુ સ્ટીલની રેલિંગ લગાવવામાં આવી છે. 19 જાન્યુઆરી 2018 ના રોજ, આગ્રા કમિશનર દ્વારા આ ગેરકાયદે સ્ટીલ રેલિંગના નિર્માણ અંગે સંભલ પોલીસ સ્ટેશનમાં એફઆઈઆર દાખલ કરવામાં આવી હતી. આ પછી, 23 જાન્યુઆરી 2018 ના રોજ, ASI ના સુપરિન્ટેન્ડેન્ટ પુરાતત્વવિદ્દે સંભલ જામા મસ્જિદ સમિતિના પ્રમુખને કારણ બતાવો નોટિસ જારી કરી. 16 ફેબ્રુઆરી 2018ના રોજ, આગ્રા વિભાગના એડિશનલ કમિશનર એડમિનિસ્ટ્રેશને સંભલના જિલ્લા મેજિસ્ટ્રેટને સ્ટીલ રેલિંગ તોડી પાડવાનો આદેશ જારી કર્યો. પરંતુ હજુ સુધી કોઈ કાર્યવાહી કરવામાં આવી નથી.
વિવાદિત સ્થળને ‘સંરક્ષિત સ્મારક’ તરીકે જાહેર કરવામાં આવ્યું હતું
નોંધવા જેવું છે કે, 22 ડિસેમ્બર, 1920ના રોજ અધિનિયમની કલમ 3(3) હેઠળ સંયુક્ત પ્રાંત સરકારના સચિવ દ્વારા જારી કરવામાં આવેલી અધિસૂચનામાં વિવાદિત સ્થળને ‘સંરક્ષિત સ્મારક’ તરીકે જાહેર કરવામાં આવ્યું હતું. આ હકીકતે ઉપરોક્ત માહિતી કેસમાં નિર્ણાયક સાબિત થઈ શકે તેમ છે. સંભલ જામા મસ્જિદ મામલે અરજદારોએ દલીલ કરી છે કે, વિવાદિત સ્થળ સંરક્ષિત સ્મારક હોવા છતાં ASI તેના સંચાલનને નિયંત્રિત કરવામાં નિષ્ફળ રહ્યું છે. અરજદારોની દલીલ છે કે, આ સાઇટને ASIની દેખરેખ અને નિયંત્રણ હેઠળ મૂકવામાં આવી હતી, જેથી તેનું સંચાલન, સંભાળ અને બાકીની તમામ બાબતો કાનૂની સંરક્ષક તરીકે ASI પાસે હોવી જોઈતી હતી.
ASI સંરક્ષિત સ્મારકનું સંચાલન જામા મસ્જિદ કમિટી દ્વારા કરવામાં આવે તે કેવી રીતે કાયદેસર થયું?
સોગંદનામાંમાં થયેલા ઘટસ્ફોટથી હવે એ સવાલો ઉઠી રહ્યા છે કે, ASI સંરક્ષિત સ્મારકનું સંચાલન જામા મસ્જિદ કમિટી દ્વારા કરવામાં આવે તે કેવી રીતે કાયદેસર થયું? અને તે કમિટી ASI દ્વારા જ સંરક્ષિત સ્મારકમાં ASIની ટીમને જ નિરીક્ષણ કરતા કેવી રીતે અટકાવી શકે? સૌથી મોટો પ્રશ્ન એ છે કે, સ્મારકમાં હસ્તક્ષેપ કેમ થયો? મસ્જિદ કમિટી આટલા લાંબા સમયથી શું છુપાવવા માંગે છે અને કેમ?
